Sau mỗi vụ gặt, tình trạng đốt rơm, rạ trên đồng lại tái diễn. Việc đốt rơm, rạ ngay trên mặt ruộng tiện nhưng lại gây ra nhiều tác hại như ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới an toàn giao thông, làm giảm dinh dưỡng và sự tơi xốp của đất canh tác…
Hiện nay, việc thu hoạch lúa chủ yếu sử dụng máy gặt, thóc được đưa vào bao chứa còn rơm được trải ngay trên mặt ruộng. Thời tiết thuận lợi như hiện nay, rơm sẽ khô sau 2 – 3 ngày và được người dân gom lại để đốt ngay trên mặt ruộng.
Bà Nguyễn Thị Lợi, người dân xã Lương Bằng chia sẻ: Gia đình tôi cấy 5 sào lúa. Hiện nay, tôi sử dụng bếp gas để đun nấu, gia đình lại không chăn nuôi nên rơm, rạ cũng không dùng đến. Vì vậy, sau khi máy gặt xong thì rơm nằm lại trên gốc rạ, phơi mấy hôm là khô, tôi gom lại đốt, vừa nhanh vừa tiện.
Giống như bà Lợi, gia đình ông Hoàng Văn Bình, xã Bắc Đông Quan cũng không xử lý rơm, rạ đúng cách mà chọn cách tiện nhất là đốt thủ công. Ông Bình cho hay: Thu hoạch lúa xong rồi, rơm không thể cứ để thế trên ruộng gây khó khăn cho khâu làm đất, canh tác vụ tiếp theo. Mặt khác, để rơm trên ruộng còn trở thành nơi trú ẩn của chuột gây hại cho mùa màng. Giờ trâu, bò không nuôi; đun nấu cũng không dùng đến rơm nên đốt vừa tiện, vừa đỡ tốn chi phí thu gom, xử lý.
Mỗi năm, toàn tỉnh phát sinh hàng trăm nghìn tấn rơm, rạ nhưng chỉ một phần nhỏ được sử dụng làm thức ăn cho gia súc, sản xuất nấm và làm vật liệu phủ luống trồng rau, còn lại phần lớn để lại trên cánh đồng. Và để tiện, người dân tiến hành đốt rơm, rạ thủ công gây ra nhiều tác hại.
Dễ nhận thấy nhất là việc đốt rơm, rạ làm phát sinh nhiều khói, bụi, thải chất độc hại vào môi trường. Khói từ đốt rơm, rạ chứa nhiều chất ô nhiễm như CO₂, CO và bụi mịn PM10, PM2.5… Các loại bụi mịn với hạt siêu nhỏ trong khói bụi có thể đi sâu vào phổi, gây ra các bệnh về đường hô hấp. Ngoài ra, khí thải từ đốt rơm, rạ có thể tích tụ trong khí quyển gây ra tình trạng mưa axit, rất có hại cho cây trồng và sức khỏe con người. Khói bụi do đốt rơm, rạ thủ công còn ảnh hưởng trực tiếp đến an toàn giao thông.
Anh Đặng Nguyên Hải, người dân ở xã Yên Mỹ giãi bày: Cứ sau mỗi mùa gặt là trên nhiều cánh đồng người dân lại đốt rơm, rạ tràn lan. Khói bụi do đốt rơm, rạ có lúc trải dài, len lỏi vào các khu dân cư khiến không khí ngột ngạt. Nhà tôi gần cánh đồng lúa nên hầu như năm nào cũng bị ảnh hưởng. Không những thế, những ruộng lúa gần đường giao thông khi người dân đốt rơm, khói toả làm giảm tầm nhìn gây mất an toàn giao thông.
Ngoài ra, đốt rơm, rạ còn hủy diệt lượng lớn côn trùng, vi sinh vật có lợi với môi trường, phá vỡ cân bằng sinh thái, khiến đất chai, bạc màu. Từ đó, người dân phải bón thêm nhiều phân bón hơn cho cây trồng, làm tăng chi phí.
Trước thực trạng đó, các cấp, ngành, địa phương đã ban hành các văn bản yêu cầu người dân không đốt rơm, rạ bừa bãi trên đồng ruộng và triển khai thực hiện thí điểm một số mô hình xử lý rơm, rạ sau thu hoạch. Tuy nhiên, lượng rơm, rạ được thu gom, xử lý đúng cách vẫn còn ít. Nguyên nhân chủ yếu là do các mô hình thu gom, xử lý rơm hiện nay chưa thuận tiện và tốn thời gian, công sức, chi phí.
Ông Trần Đăng Anh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Để giải quyết triệt để tình trạng đốt rơm, rạ cần sự vào cuộc quyết liệt và đồng bộ của các cấp, ngành, địa phương và chính người dân. Ngoài đẩy mạnh tuyên truyền, Sở Nông nghiệp và Môi trường tích cực phối hợp với các ngành, địa phương nghiên cứu triển khai các mô hình, giải pháp xử lý rơm, rạ sau thu hoạch. Trên cơ sở hiệu quả của các mô hình để đề xuất giải pháp khuyến khích nhân rộng. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, việc thay đổi cách xử lý rơm, rạ sau thu hoạch không chỉ là lựa chọn mà là đòi hỏi cấp thiết.
Mặc dù nhiều người đã ý thức được tác hại từ đốt rơm, rạ thủ công nhưng thực tế họ chưa tìm được phương án thay thế phù hợp. Việc tái sử dụng rơm rạ vào các mục đích như trồng nấm, ủ phân hay làm chất đốt sinh học vẫn còn manh mún, thiếu đầu ra ổn định. Do vậy, rất cần có cơ chế hỗ trợ để nông dân tiếp cận các phương pháp xử lý rơm, rạ cũng như kết nối đầu ra cho các sản phẩm chế biến từ rơm, rạ; khuyến khích kinh tế tuần hoàn thông qua các mô hình thu gom, chế biến rơm, rạ thành các sản phẩm hữu ích.
Mai Nhung
